این مادیان سرکش غم زین که میشود
آوازمن ترانه غمگین که میشود
دلتنگتی ات به خاطره ها رخنه میکند
زخم فراقها نمک آجین که میشود
سید چه میکنی چه خبر طاقتت خوش است
در باغ دست فاصله گلچین که میشود
احوالپرس حضرت تنهایی توام
بغض غزل به یاد تو سنگین که میشود
میگفت خوب، بد که نه، خوبم، هنوز خوب
بهتر از این نمیشودم این که میشود
گرچه نمیشود که شبی هم رها شویم
از دست روزگار، پر از کین که میشود
جای گلایه نیست چرا جای شکر هست
گاهی مجال هق هق تسکین که میشود
آنگاه میشود دو سه رکعت ترانه خواند
بود ونبود را همه مشتی بهانه خواند

بسم الله الرحمن الرحیم

خودتان را واضح، دقیق و مختصر معرّفی کنید!

من یک آدم خیلی بی اهمّیّت هستم.

دلیل اصلی آخرین مرگ شما چه بوده است؟

بی اهمّیّت بودن… بله… مطمئنّم همین بوده است.

کاملاً عصبی بود، اما تلاش می‌کرد با بازی مداوم با صورتش آن را پنهان کند. قاضی را می‌گویم… ریشش را می‌خاراند، در بینی‌اش انگشت فرو می‌برد و می‌چرخاند… چشم و گوش خود را با نظمی بی‌معنا نوازش می‌کرد. در عوض، آن آدم بی‌اهمّیّت کاملاً آرام بود. نگاهش به قاضی مانند کسی بود که به یک کودک خطاکار، امّا پشیمان نگاه می‌کند. صدایش هم آرام و مطمئن بود. قاضی در برابر او یک بیچارۀ تمام عیار می‌نمود که آرزو دارد هرچه زودتر وظیفۀ روزانه‌اش را کامل کند و از این فضای پرفشار که بر علیه اوست، خلاص شود. شاید ترجیح می‌داد به جای قضاوت کردن آدم بی‌اهمّیّت، با او مشورت کند و بفهمد چگونه می‌توان به جایی رسید که او رسیده است.

• بی‌اهمّیّت بودن چگونه می‌تواند دلیل آخرین مرگت باشد؟ قبلاً هشدار داده بودمم که مبهم سخن نگویی. من شما جماعت شاعر را خوب می‌شناسم. پس بدان تا وقتی من برکرسی قضاوت نشسته باشم، نمی‌توانی بازی با کلمات را اسباب گیج کردن ما کنی!

بدون پلک زدن، پنجاه و سه ثانیه تمام همان نگاه ترحم آمیزش را به چشمهای قاضی دوخت. پنجاه و سه ثانیه در مقابل پنجاه و سه سالی که او شاعرانه زندگی کرده و هر ثانیه‌اش را مرده بود، چیزی نبود، امّا فریاد قاضی را به آسمان رساند:

• حرف بزن! چقدر مرا نگاه می‌کنی؟!

حضّار، هیات منصفه و منشی‌ دادگاه همگی شروع کردن به کف زدن و سوت و هورا کشیدن، طوری که انگار کشتی‌گیر مورد علاقۀ آن‌ها حریف سرسخت و قوی و شکست‌ناپذیرش را خاک کرده است. قاضی که دید همه خوشحالند، بادی به غبغب انداخته بود و این طرف و آن طرف را نگاه می‌کرد، سرش را به علامت تایید و موفّقیّت بالا و پایین می‌برد. نهایتاً خودش هم شروع کرد به کف زدن برای خودش. آدم بی‌اهمّیّت از فرصت استفاده کرد تا همه چیز را خوب برانداز کند. نگاهش تبدیل به دوربین فیلمبرداری شده بود و همه چیز را با حرکت آهسته می‌دید: دست‌هایی که فریم-فریم به هم نزدیک می‌شدند، به هم می‌خوردند و جدا می‌شدند، لبهایی که یک تونل تاریک درست می‌کردند تا سوت بزنند، دهان‌هایی که از هم باز می‌شدند تا هورا بکشند. امّا این تصویر آخر از همه تهوّع‌آورتر بود، خصوصاً اینکه آب دهان حضّار در فضای بین دندان‌های بالا و پایین کش می‌آمد و گاهی قطراتی از آن به بیرون پرتاب می‌شد. قاضی که می‌دانست اگر بیش از این محاکمه طول بکشد، ممکن است همه چیزش را از دست بدهد، با چکش معروفش بر میز کوبید و با صدایی بلند، امّا لرزان و ترسیده، فریاد زد:

• ختم دادگاه را اعلام می‌کنم! این آدم کاملاً بی‌اهمّیّت محکوم به مرگ است.

آدم خیلی بی‌اهمّیّت لبهایش را گاز می‌گرفت، دستش را مشت کرده بود و تقریباً بالا و پایین می‌پرید و همه کوشش خود را می‌کرد تا از خنده منفجر نشود، امّا نهایتاً شکست خورد: چنان قهقه‌ای سر داد که صدایش تا این دنیا آمده است و به ما می‌رسد.

نویسنده: مهرداد نصرتی

سلام. این کتاب رساله ای پژوهشی درباره مغنی نامه و ساقی نامه های قرون ششم و هفتم هجری است.

سلام. ملاقاسم مشهدی متخلص به دیوانه شاگرد مستقیم صائب تبریزی و استاد بیدل دهلوی است. پس از تصحیح، مقدمه نویسی و انتشار دیوان دیوانه مشهدی به سال ۱۳۹۵ توسط انتشارات فرهنگ عامه، اینک مقاله ای در بررسی و تجزیه و تحلیل طرز شاعری او که در مجله مطالعات ایرانی منتشر شده تقدیم میشود. لطفا برای مطالعه متن کامل پژوهش در سایت مجله، اینجا کلیک کنید. یا علی

	دیوان و ویژگیهای سبکی ملاقاسم مشهدی(دیوانه)
مقاله ۱۲، دوره ۱۹، شماره ۳۷، بهار و تابستان ۱۳۹۹، صفحه ۲۴۹-۲۷۴   اصل مقاله (۱.۰۹ MB)
نوع مقاله: علمی
شناسه دیجیتال (DOI): ۱۰.۲۲۱۰۳/jis.2019.13430.1906
نویسنده
مهرداد نصرتی
مربی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یزد
چکیده
ملاّمحمّدقاسم مشهدی، معروف به دیوانه، شاعر اوایل سدۀ یازدهم، حلقۀ واسطۀ مفقود، میان صائب تبریزی، استاد مستقیم او، و بیدل دهلوی، شاگرد مکتب اوست. دیوان ملاّقاسم که اخیراً تصحیح و منتشر شده، حاوی سه‌هزار بیت، شامل پنج دفتر است: خانۀ سخن(غزلیّات)؛ سلسلۀ شعله(غزل‌واره‌ها)؛ بال نگاه(رباعیّات)؛ شاگرد خاموشی(دوبیتی‌ها)؛ ناوک آه(مفردات). مسألۀ اصلی این پژوهش، تعیین ویژگی‌های سبکی قاسم مشهدی، مبتنی بر نظریّات سبک‌شناسی‌ مدرن، بویژه، آرای کارل فوسلر، محقّق و زبان‌شناس معاصر آلمانی است. نزد فوسلر بررسی کاربرد زبان در ادبیّات باید با در نظر داشتن همۀ خصوصیّات زبان صورت بپذیرد. از این‌رو دامنۀ بررسی‌ها در سبک‌شناسی بسیار گسترده‌تر از آن چیزی خواهد بود که شکل‌گرایان معرفی می‌کردند. مطالعۀ سبک قاسم از منظر آرای فوسلر علاوه بر آن که جزئیّات دقیق‌تری از سبک دورۀ او را نشان می‌دهد، موجب معرّفی شاعری است که پیونددهندۀ دو نسل از شاعران سبک هندی است. قاسم از جمله شاعرانی است که ظرفیّت‌های بالقوّۀ سبک هندی را بخوبی درک کرده و از ابزارهایی که این سبک در اختیار شاعر قرار می‌دهد، به‌نیکی استفاده کرده است. او بدون ‌آن که در دام صنعت‌زدگی بیفتد، از موسیقی لفظی و معنوی بهرۀ فراوان برده و تصویرسازی‌های او بدیع و استوار است. عشق در شعر قاسم بیشتر جنبۀ زمینی دارد و در اثنای سرایش شعر، به نقد خویشتن از مناظر روحی و جسمی علاقه نشان داده است.
کلیدواژه‌ها
ملامحمدقاسم مشهدی؛ دیوان قاسم دیوانه؛ سبک هندی